ขงเบ้งได้เขียนถึงวิธีการหยั่งรู้ใจคนไว้ในบทที่3ของ ตำราพิชัยสงครามขงเบ้ง

“อันการหยั่งรู้ดูอุปนิสัยใจคอคนนั้นเป็นเรื่องยากคนมีดีชั่วแตกต่างนิสัยใจคอหาใช่จะสัมพันธ์กับรูปลักษณ์ภายนอกบางคนหน้าซื่อแต่ใจกลับคิดคดบางคนสุภาพอ่อนหวานแต่กลับมีจิตใจเลวทรามบางคนเกรี้ยวกราดห้าวหาญแต่กลับขี้ขลาดตาขาวบางคนมีมานะแข็งขันแต่กลับกลิ้งกลอกหาความสัตย์มิได้ใจคนนั้นแม้นจะดูยากแต่ก็พอมีโอกาสหยั่งถึง”

วิธีที่จะหยั่งรู้จิตใจมนุษย์นั้นมีอยู่ด้วยกัน7ประการ

1.ลองใจด้วยความผิดและถูกเพื่อหยั่งรู้คติธรรม
ลองใจด้วยปัญหาทางศีลธรรมสอบถามประเด็นทางการเมืองเพื่อทดสอบจุดยืนความคิดจิตใจทัศนคติรวมทั้งความปรารถนาลึกๆภายในจิตใจ

2.โต้แย้งให้จนมุมเพื่อดูปฏิภาณ
หาปัญหาต่างๆมาซักไซ้ไล่เลียงยั่วยุให้เขาโกรธเพื่อทดสอบการควบคุมอารมณ์ไหวพริบปฏิภาณ

3.ซักถามด้วยกลอุบายเพื่อดูสติปัญญา
ปรึกษาแผนการเรื่องราวต่างๆกับเขาเพื่อทดสอบภูมิความรู้สติปัญญาและความเข้าใจ

4.แจ้งภัยให้รู้เพื่อดูความกล้า
แจ้งเขาให้ทราบว่าภัยอันตรายกำลังคืบคลานเข้ามาหาตัวเพื่อพิจารณาให้เห็นความกล้าหาญและความอดทน

5.มอมเมาด้วยสุราพิจารณานิสัย
จัดงานเลี้ยงสังสรรค์ให้เพียบพร้อมด้วยสุรายาเมาเพื่อดูอุปนิสัยใจคอในยามขาดสติรวมทั้งวินัยในการควบคุมตน

6.สรรเสริญด้วยลาภยศเพื่อดูความสุจริต
ใช้ผลประโยชน์ทั้งลาภยศและคำสรรเสริญเข้าล่อใจเพื่อทดสอบความซื่อสัตย์สุจริต

7.มอบงานให้ทำเพื่อดูความรับผิดชอบ
มอบหมายงานให้เขาทำ เพื่อทดสอบว่ามีความรับผิดชอบ น่าไว้วางใจ สามารถทำงานได้ถูกต้อง ครบถ้วนและตรงต่อเวลาหรือไม่ อย่างไร